در عصر ارتباطات شفاهی، تعریف مشخصی از مکان و زمان وجود داشت و این دو به یکدیگر وابسته بودند. در این دوره زمانی از تاریخ بشر، فرهنگهای مختلف در سراسر دنیا وجود داشت اما ارتباط بسیار کمی میان آنها برقرار بود. از این رو اگرچه فرهنگهای متکثر در جهان وجود داشت؛ ولی جوامع وحدت گرا بودند و نسبت به فرهنگ آبا و اجدادی خود پایبند و مقید.
این جهان اما با پیشرفت صنعت دچار دگرگونی شد. از طرفی با اختراع خودرو و توسعه مسیرهای بین المللی، سرعت حمل و نقل افزایش یافت و به نوعی جهانی فیزیکی کوچک شد. از سوی دیگر با افزایش ارتباط میان ملل و فرهنگهای گوناگون که از اختراع ماشین چاپ آغاز شد و با ظهور رسانه های شنیداری، دیداری و اکنون رسانه های حوزه فضای مجازی ادامه پیدا کرد، ارتباط با فرازمان و فرامکان بیش از گذشته شد (به نقل از گیدنز، 1377، صص 24-21).
مهمترین رهاورد این جهان جدید، افزایش امکان دسترسی به اطلاعات، فرهنگها و تمدنهای گوناگون است. موضوعی که افزایش امکان گفتگوی بین فرهنگی و تسریع و تسهیل فرآیند جهانی شدن را در پی دارد. این موضوع، زمینه را برای تاثیرگذاری فکری و فرهنگی بر «دیگری» فراهم می کند و اینجا است که مکانیزم «نفوذ اجتماعی» شکل می گیرد و کامل می شود.
افزایش میدان نفوذ معنوی و مادی، گسترش و امتداد قدرت فرامکانی و فرازمانی، تکثر در جوامع وحدت گرا، رقابت برای کسب مرکزیت، تبدیل شدن جهان به عرصه جنگ ارزشها و روایتها و در نتیجه بحران هویت و در یک کلام افزایش سلطه از جمله پیامدهای منفی زندگی در جهان جدید است (منتظرقائم، 1398).
این امکانات جهان جدید اما پیامدهای مثبتی نیز می تواند برای بشر داشته باشد. کاهش نگاههای تقلیل گرایانه مبتنی بر نژاد، جنیست، قومیت و ملیت (عاملی، 1389) و همچنین افزایش امکان ترویج ارزشهای انسانی از طریق گفتگوهای بین فرهنگی از جمله این موارد است. نتیجه این نوع نگاه، تبدیل دستاوردهای فردی و ملی به دستاوردهای جامعه بشری و از بین رفتن زمینه سلطه و تفاخر بین فرهنگی است. نگاهی که لازمه ایجاد آن، تغییر رویکرد نسبت به «خود» و «دیگری» است (عاملی، 1389). انسان جهانی شده نباید تفاخر نسبت به خود و تحقیر نسبت به دیگری را در سر بپروراند تا امکان گفتگو با دیگران و کسب مزایای ناشی از آن را داشته باشد.
به نظر می رسد ارتباطات از طریق رسانه های جمعی و فضای مجازی بستر ایجاد جهان جدید و البته مهمترین زمینه ساز تغییر نگاه نسبت به خود و دیگری است.
این امکان اکنون در اختیار بشر قرار دارد و بسته به نوع استفاده از آن می تواند جهانی سراسر جنگ و خونریزی و یا مملو از صلح و دوستی بیافریند. از آنجا که انسان موجودی پیچیده و چندوجهی است، امکان پیش بینی قطعی آینده جهان وجود ندارد؛ اما کشف و اجرای راهکارهایی برای مهار سلطه قدرت طلبی می تواند جهانی پر از صلح، دوستی، وحدت و برابری را نوید دهد.
منابع:
عاملی، سعید رضا. 1389، دوجهانی شدن و ارتباطات بین تمدنی: تحلیل روشمند ارتباطات فرهنگی در جهان، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، شماره 9، صص 1-37.
گیدنز، آنتونی. پیامدهای مدرنیته، 1377 صص 24-21.
منتظرقائم، مهدی. 1398، جزوه ارتباطات جهانی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
